Murat Yülek, Mart 2017, Derin Ekonomi
Zengin ülkelerin en önemli üretim ve ihracat kalemlerinin başında taşıt araçları sektörü geliyor. Eğer yan sanayi ihracatımız olmasa taşıt araçlarında senede 13 milyar dolara yakın dış ticaret açığımız olacaktı. Bunlar sağlıklı gelişmeler değil.
Taşıt araçları sektörü dış ticareti (2016; milyar USD)
Not. Hesaplamalar TÜİK Geniş Ekonomik Gruplar Sınıflamasına Göre (GEGS) dış ticaret verileri kullanılarak yapılmıştır.
Türkiye’de kara taşıt araçları, özellikle de otomobil üretimi hızla artırıyor. İhracatımız da yükseliyor. Ancak Yan sanayi ihracatımız hariç tutulursa otomotiv sektöründe de önemli bir dış ticaret açığımız var. Yan sanayi üretim ve ihracatımız otomobil üretcilerinden bağımsız şirketler tarafından gerçekleştiriliyor. 2016 yılında yan sanayi ihracatımız hariç tutulduğunda otomotiv sektörü dış açığımız 7 milyar dolara ulaştı. Yan sanayi, otomotiv sektörünün dış ticaretini dengeye getiriyor.
Otomotiv sektörü dış ticareti (2016; milyar USD)
| İhracat (yan sanayi hariç) | İthalat (yan sanayi dahil) | Dış ticaret açığı | İhracat (yan sanayi)* |
| 10.9 | 17.8 | – 7.0 | 8.9 |
Türkiye’de otomobil üretimi 1995 yılında 419 bin seviyesindeyken geçen sene 1,49 milyon rakamına yükseldi. Bunun 950 bini binek otomobillerinden oluşuyor. Türkiye’de binek otomobili imalatı tamamen yabancı firmalarla yapılan ortaklıklar tarafından yürütülüyor. Bu firmalar uluslararası tedarik zincirlerinin içinde yer aldıkları için üretilen araçların satış sonrası hizmetlerine konu olan parçaları büyük ölçüde yurt dışından geliyor. Satış sonrası hizmetlerde kullanılan parçalar da hem ithal edilen ürünlerde hem de yurt içinde üretilen ürünlerde ithal ediliyor. Parça yerlileşmesi özellikle ithal araçlarda çok düşük.
Ülkemizde otomotiv sanayinin toplam doğrudan katma değeri (yan sanayi hariç) 5 milyar dolar civarında kalıyor. Bu kadar rakamın düşüklüğü (GYSH’nın yüzde birinden daha düşük), binek otomobil sektörümüzde yerli şirketlerin, yerli marka, tasarım, üretim ve tedarik zincirlerinin olmamasından ya da az olmasından kaynaklanıyor.
Bu arada, binek otomobili üretimimizin büyük kısmı ihraç ediliyor. Buna karşılık yurt içi pazarda satılan binek otomobillerinin büyük kısmı ithal ediliyor. Geçen sene yurt içinde satılan 757 bin binek otomobilinin 564 bini ithal edildi.
Eğer doğru politikalar izlenmezse taşıt araçları sektöründe verilen açık gittikçe büyüyecek. Zira, yandaki grafikte görüldüğü gibi, Türkiye’nin sektördeki dış açığı son yıllardaki ekonomik yavaşlamaya ragmen düşmüyor. Banka kredileri, amortismanların vergiden düşülmesi gibi faktörler binek otomobil ithalatının yüksek kalmasına sebep oluyor.
Toplam otomobil üretiminin yarım milyon civarındaki kısmı da kamyon, otobüs, traktor başta olmak üzere binek dışı araçlardan oluşuyor. Burada yerli markalar var ve katma değer yükseliyor. Bu araçlar Türkiye’ye ciddi ihracat gelir sağlıyor. Ancak bunların üretiminde de binek araçları kadar olmasa da ithalat var.
Yan sanayi üretiminde Türkiye bir hayli gelişme kaydetti. Öyle ki, yan sanayi ihracatı Türkiye’nin binek otomobili ihracatından daha yüksek. Bu sektörün desteklenmesi ve yerliliğinin artırılması gerekiyor. Ancak, toplam yan sanayi ithalatı ihracatından daha fazla. Sebebi yukarıda anlatıldı.
Sonuç kısaca şu; otomotiv sanayimiz önemli dış ticaret açığı veriyor. Bunda rol oynayan ana unsurlar şunlar:
- Binek otomobillerinde ticaret açığı veriyoruz (ihracatımız ithalatımıza göre daha düşük). Zira bu sektörümüzde ithalat bağımlılığı çok yüksek.
- Türkiye’de üretilen ve çoğunluğu ihraç edilen otomobiller için önemli ölçüde parça ithalatı yapıyoruz. Otobüs, kamyon, traktör gibi binek dışı araçlarının üretiminde de ithalat var. Ancak yan sanayi ithalatında ana rolü yabancı ortaklıklı otomobil sektörü oynuyor. Öyle ki, toplam otomobil ihracatımızdan daha fazla yan sanayi ithalatımız var. Hatta, yan sanayi ithalatımız büyüklük olarak tüm otomotiv ana sanayi ihracatımıza yakın.
Ne yapılması gerekiyor?
- Yerli binek otomobili üretiminde yurt içi tedarik zincirleri güçlendirilmeli, yerli yan sanayi ürünlerinin kullanılmasının teşvik edilmelidir.
- Yerli otomobil projesi önemlidir. Başarılması durumunda hem sektördeki toplam katma değer yükselir hem de dış ticaret açığı kesilir.
- Otomobil yan sanayinin uluslararası rekabetçi gücünün artırılması için sektör hem finansal hem de teknolojik açıdan desteklenmelidir.
